Ιστορία του Δήμου

Το Λευκόνοικο είναι θρονιασμένο μέσα στον μεγάλο και απέραντο κάμπο, τον ξακουστό κάμπο της Μεσαορίας, τον σιτοβολώνα της Κύπρου. Τα χώματά του φτάνουν μέχρι τις παρυφές του Πενταδακτύλου, στα βόρεια, και μέχρι το κέντρο του κάμπου στον νότο. Η γη του, παχιά και καρπερή, σαν ποτιζόταν από τα νερά της βροχής και τα νερά των ποταμών της κωμόπολης, έδινε πλούσιο καρπό, που παραφούσκωνε τα πουγκιά των χωρικών.

Τα κυριότερα προϊόντα του χωριού μέχρι το 1974 ήταν τα δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, κ.α.) μαζί με τα προϊόντα της κτηνοτροφίας. Τα τελευταία χρόνια, πριν την καταστροφή, αναπτύχθηκε η καλλιέργεια των φρουτόδεντρων (χρυσομηλιάς, ροδακινιάς, αχλαδιάς, κ.α.), των εσπεριδοειδών και λαχανικών με μεγάλη επιτυχία. Γιατί πρέπει να αναφερθεί πως ο Λευκονοικιάτης είναι άνθρωπος εργατικός, δραστήριος και δυναμικός και ποτέ δεν φοβάται τη δουλειά. Όμως το μεγάλο πρόβλημα της άρδευσης δυσκόλευε τις προσπάθειές του.

Επειδή το χωριό απέχει λίγα χιλιόμετρα από την Αμμόχωστο, τη Λευκωσία και τη Λάρνακα αρκετοί τεχνίτες και υπάλληλοι, που εργάζονταν σε αυτές τις πόλεις, προτιμούσαν να μένουν στο χωριό και να πηγαινοέρχονται καθημερινά στις εργασίες τους. Έτσι ο πληθυσμός του Λευκονοίκου αυξανόταν και έφτασε γύρω στις 3.000 το 1974.

Η δραστηριότητα και η τίμια δουλειά των Λευκονοικιατών, ανάδειξαν το χωριό σε κεφαλοχώρι της περιοχής και καμάρι της Μεσαριάς. Στο Λευκόνοικο ήταν συγκεντρωμένες οι περισσότερες κυβερνητικές υπηρεσίες (δικαστήριο, νοσοκομείο, κτηματολόγιο, ιατρείο, κτηνιατρείο, γεωργικό τμήμα, αστυνομία, κ.α.) που εξυπηρετούσαν τα γύρω χωριά: το Πραστειό, την Περιστερωνοπηγή, τη Μηλιά, τη Γύψου, τη Σύγκραση, το Λάπαθος, την Ακανθού, το Μαραθόβουνο, την Τρυπημένη, τον Άγιο Νικόλαο, τα Γέναγρα, τις Γούφες και τα τούρκικα χωριά , Κνώδαρα, Ψυλλάτο, Τζιάος, Άρτεμις, Πλατάνι και Μελούντα.

Στο Βόρειο μέρος του χωριού, σε μια μαιανδρική στροφή του ποταμού Σιεζιά, ήταν συγκεντρωμένη η μικρή συνοικία των Τούρκων, που δε ξεπερνούσε τις μερικές δεκάδες οικογένειες. Τίποτα δεν υπήρχε που να ξεχώριζε κανένας τον τούρκο από τον έλληνα. Οι τούρκοι μιλούσαν τα ελληνικά, όπως και οι έλληνες συγχωριανοί τους, ακόμα και στις μεταξύ τους κουβέντες και συναλλαγές. Σ’ όλες τις γιορτές και εκδηλώσεις του χωριού, λάμβαναν ενεργό μέρος, με τις ευχές και τα δώρα τους. Αδελφωμένοι γλεντούσαν μαζί με τους χριστιανούς. Έφυγαν από το χωριό κατά τις διακοινοτικές ταραχές (1963).

Το χωριό, όπως πιστεύουν οι ερευνητές, πήρε το όνομα Λευκόνοικο, από το πρώτο σπίτι που κτίστηκε στο χώρο του, κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια πριν από τον 6ο μ.Χ αιώνα. Επειδή το σπίτι αυτό ήταν άσπρο, οι άνθρωποι συνήθιζαν να λένε «Πηγαίνω στον Λευκόν οίκο». Σιγά ? σιγά κτίστηκαν εκεί κι’ άλλα σπίτια κι έτσι σχηματίστηκε το χωριό. Του έμεινε δε το αρχικό όνομα από τον λευκόν οίκον.

Σε μερικούς ευρωπαϊκούς χάρτες της Κύπρου, του 17ου αιώνα, βρίσκουμε το χωριό με τ’ όνομα MACUCA παραφθορά της λατινικής λέξης MATUTA, που σημαίνει Λευκοθέα. Έτσι επιβεβαιώνεται η πιο πάνω άποψη.

Άλλοι πιστεύουν πως οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού μετανάστευσαν από ένα γειτονικό συνοικισμό, γνωστό με το όνομα Αγία Κινούσα, που βρισκόταν μεταξύ του Λευκονοίκου και του γειτονικού χωριού Περιστερωνοπηγή. Ο συνοικισμός αυτός υπήρχε από τα προχριστιανικά χρόνια και είναι γεμάτος με λείψανα των ειδωλολατρικών χρόνων. Στο Κυπριακό μουσείο υπάρχουν αγάλματα, απ’ αυτή την πολιτεία, του 6ου, 5ου και 4ου αιώνα, που φέρουν έντονη την ελληνική επίδραση.

Μερικοί αποδίδουν την υφαντική τέχνη των γυναικών του Λευκονοίκου, με τον τόσο εξαίρετο συνδυασμό χρωμάτων και σχεδίων, σ’ αυτούς τους κατοίκους.

Πολύ λίγες πληροφορίες έχουμε για τι Βυζαντινό Λευκόνοικο. Μια ιστορική μαρτυρία, που αναφέρεται στο Λευκόνοικο, κατά τα Βυζαντινά χρόνια, έχει σχέση με του Αλαμάνους, τους Γερμανούς αγίους της Κύπρου. Αυτοί ήσαν γερμανοί πολεμιστές που ήρθαν στην Κύπρο για ν’ αγιάσουν. Μερικούς απ’ αυτούς τους γιορτάζουμε ακόμα, όπως ο Άγιος Αναστάσιος, ο Άγιος Επίκτητος, ο Άγιος Ερμογένης, ο Άγιος Κενδέας κ.α. Ο Άγιος Ευφημιανός έζησε και μαρτύρησε στο Λευκόνοικο, σύμφωνα με τον Μαχαιρά.

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας το Λευκόνοικο χρησιμοποιόταν σαν τόπος διαμονής επισήμων φιλοξενουμένων του βασιλιά της Κύπρου. Τούτο μαρτυρεί τη σπουδαιότητα του χωριού. Το Λευκόνοικο, όπως αναφέρει ο Μαχαιράς στο χρονικό του, κατέχει τιμητική θέση στην ιστορία του νησιού μας, με ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της περιόδου αυτής. Πρόκειται για την επανάσταση των χωρικών, που ξέσπασε στην Κύπρο το 1427 και είχε σαν επίκεντρο το Λευκόνοικο, κάτω από την αρχηγία του «Ρε Αλέξη».

Οι χωρικοί, από διάφορα μέρη του νησιού, αγανακτισμένοι με τους φεδουάρχες, εξεγέρθηκαν εναντίον τους. Κέντρο των επαναστατημένων χωρικών ήταν το Λευκόνοικο. Εκεί μαζεύτηκαν αρκετοί χωρικοί, οπλισμένοι με ρόπαλα και γεωργικά εργαλεία και ανακήρυξαν, σαν καπετάνιο τους, το «Ρε Αλέξη», γενναίο και φημισμένο παλληκάρι.

Το επαναστατικό, αυτό κίνημα, όπως, ήταν φυσικό απέτυχε. Ο «Ρε Αλέξης», πιάστηκε αιχμάλωτος και κρεμάστηκε στη Λευκωσία, στις 12 Μαΐου 1427.

Τα 300 χρόνια της τουρκοκρατίας στην Κύπρο είναι γεμάτα από καταπίεση, εξαθλίωση και βαριά φορολογία. Μόνο κατά τον 19ο αιώνα υπάρχουν αρκετά στοιχεία της ζωής στον τόπο.

Γύρω στα 1833, μετά τη μεγάλη σφαγή του 1821, έγιναν τρία επαναστατικά κινήματα στο νησί μας. Ένα απ’ αυτά είναι εκείνο του Καλόγερου Ιωαννίκιου από τον Άγιο Ηλία Καρπασίας, ο οποίος παρακίνησε τους χωρικούς σε επανάσταση, ενάντια στους τούρκους. Η τούρκικη κυβέρνηση έστειλε στρατό για να τους διαλύσει. Η φονική μάχη έγινε κοντά στο Λευκόνοικο. Οι επαναστάτες διαλύθηκαν και η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα.

Κατά τις αρχές του 19ου αιώνα το Λευκόνοικο παρουσιάζεται να είναι το μεγαλύτερο χωριό της Κύπρου, σε πληθυσμό και το πλουσιότερο σε παραγωγή σιτηρών.

Πολλές είναι οι πηγές για την ιστορία του Λευκονοίκου και γενικά του νησιού μας, κατά την περίοδο αυτή. Υπάρχει οργανωμένη διοίκηση και έλεγχος. Η ζωή στο νησί άρχισε να βελτιώνεται σημαντικά. Ο κόσμος νιώθει τώρα πιο ελεύθερος και αρχίζει να μορφώνεται και να εκπολίζεται.

Το Λευκόνοικο θεωρείται από τους άγγλους ως το πιο σημαντικό χωριό της επαρχίας και το καταλληλότερο, για φιλοξενία των επισήμων της Κυβέρνησης. Κατά την περίοδο αυτή το χωριό παρουσιάζει αρκετά επιτεύγματα στους τομείς της παιδείας.

Τα γεγονότα αυτά συνέβησαν στις 24 Οκτωβρίου, 1931. Ήταν ένα αυθόρμητο ξέσπασμα του εθνικού ενθουσιασμού του λαού μας ενάντια στου άγγλους, που κατέληξε σε αποτυχία, γιατί αυτός ο ξεσηκωμός ήταν ανοργάνωτες και απροετοίμαστος.

Σ’ όλα τα μέρη του νησιού, όπως και στο Λευκόνοικο, έγινα μικροεπεισόδια, χωρίς κανένα σοβαρό αποτέλεσμα. Έγιναν συλλήψεις και σκοτώθηκαν μερικοί πολίτες. Ένα παλληκάρι από το Λευκόνοικο, ο Χαράλαμπος Φιλή, σκοτώθηκε στην Αμμόχωστο. Μετά τα Οκτωβριανά οι άγγλοι επέβαλαν, σ’όλο το νησί, ένα είδος δικτατορίας, που ονομαζόταν Παλμεροκρατία, και συνεχίστηκε μέχρι το β’ παγκόσμιο πόλεμο.

Το Λευκόνοικο ανακηρύχτηκε σε δήμο το 1939. Το πρώτο δημοτικό συμβούλιο περιλάμβανε 7 μέλη. 6 Έλληνες και 1 Τούρκο. Ήταν δε διορισμένο από τον Κυβερνήτη της Κύπρου. Για την ιστορία του Δήμου του χωριού μας, γίνεται αναφορά σε επόμενο κεφάλαιο.

Η 25η Μαρτίου 1945 (η αποφράδα μέρα του χωριού)

Τραγικά γεγονότα συνέβησαν στο Λευκόνοικο, την ημέρα της εθνικής επετείου του 1945. Η αστυνομία του χωριού πυροβόλησε αδιάκριτα το πλήθος που παρέλαυνε ειρηνικά, για να τιμήσει την επέτειο, με τη δικαιολογία ότι η παρέλαση ήταν παράνομη. Θύματα αυτή της εγκληματικής ενέργειας ήταν 3 νεκροί, ο Ανδρέας Εξηντάρης, ο Μιχάλης Κουρτέλας, Ο Ανδρέας Κυπριανού και αρκετοί τραυματίες.

Η κυβερνητική ανακριτική επιτροπή, που εξέτασε τα δραματικά αυτά γεγονότα, ποτέ δεν ανακοίνωσε το πόρισμα της.

Το Λευκόνοικο είχε και αυτό την προσφορά του σε εθνική δράση και θυσίες, κατά τη διάρκεια του επικού αγώνα του Κυπριακού ελληνισμού για ελευθερία. Ο κόσμος του χωριού εντάχθηκε στις τάξεις της ΕΟΚΑ και αγωνίστηκε με σθένος και αυτοθυσία για επίτευξη των στόχων της.

Κατά τη διάρκεια του αγώνα αρκετά γεγονότα συνέβησαν στο χωριό, με αποτέλεσμα μερικοί άγγλοι στρατιώτες να σκοτωθούν αλλά και παλληκάρια του χωριού να θυσιάσουν τη ζωή τους στο βωμό της λευτεριάς.

Το Γυμνάσιο του χωριού ήταν το φυτώριο αγωνιστών του αγώνα, γι’ αυτό και οι άγγλοι το έκλεισαν για ένα χρόνο (1955-56)

Το 1960 η Κύπρος αποκτά την ανεξαρτησία της, μετά από τον αγώνα της ΕΟΚΑ κι αρχίζει αναπτύσσεται. Η μετανάστευση και η αστυφιλία περιορίζονται και τι χωριό προχωρά στην πρόοδο και ανάπτυξη. Το 1963-64 αρχίζουν οι δικοινοτικές ταραχές. Το Λευκόνοικο θρηνεί και πάλι αδικοχαμένα παλληκάρια του.

Πριν ακόμα ο τόπος ανανήψει από αυτή τη συμφορά μια άλλη συμφορά, πιο τραγική, τον πλακώνει.