Ζήνα Λυσάνδρου-Παναγίδη
“Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης σαράντα ημερών από την εκδημία της αγαπημένης μας Κλαίρης Αγγελίδου”.
Δεν σκουριάζει ο πόθος της επιστροφής
ΤΗΣ ΚΛΑΙΡΗΣ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ*
Ίσως θα σας φανεί παράξενος ο τίτλος. Είναι αληθινός. Παρ’ όλον ότι έχουν περάσει σαράντα δύο χρόνια από τον ξεριζωμό μας, όλοι οι Αμμοχωστιανοί, έστω κι αν δραστηριοποιήθηκαν στην προσφυγιά και μερικοί έγιναν πιο πλούσιοι απ’ ότι ήταν εκεί, θέλουν να γυρίσουν πίσω.
Η Αμμόχωστος για μένα και για πλήθος άλλων, είναι ό,τι πολυτιμότερο έχω, μετά τα παιδιά μου.
Μόνη μου ελπίδα είναι η επιστροφήεκεί που έζησα τα παιδικά μου χρόνια, της εφηβείας, τα σκιρτήματα, έμαθα γράμματα, έμαθα ν’ αγαπώ την ομορφιά της ζωής, την τέχνη, τον πολιτισμό, προπαντός τους ανθρώπους.
Αυτούς τους ανθρώπους αγράμματους και μορφωμένος, τεχνίτες και εργάτες, κηπουρούς, που έκαμαν την Αμμόχωστο την πιο όμορφη πόλη της Κύπρου.
Σε μια εποχή που αλλού επικρατούσε αμάθεια και σκοτάδι, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της Αμμοχώστου μ’ όλη την πνευματικότητα και προοδευτικότητα, έδωσε μοναδικές ευκαιρίες στην ανάπτυξη των ανθρώπων της.
Γι’ αυτό από πολύ νωρίς, από τον 19ο και 20ο αιώνα, είχαμε σημαντική ανάπτυξη των γραμμάτων με τη δημιουργία σχολείων, πνευματικών σωματείων όπως το Αναγνωστήριο Ανόρθωσις – 1911, ο Φιλόπτωχος Σύλλογος – 1905 και το Λύκειον Ελληνίδων – 1930.
Υπήρχαν πολύ μορφωμένοι άνθρωποι, άνθρωποι των γραμμάτων, Κυριάκος Χατζηιωάννου, Γιάννης Αναγνωστόπουλος, Χαμουδόπουλος, Ελένη Χατζηπέτρου Αρσακειάς, Διευθύντρια Παρθεναγωγείου, Περσεφόνη Παπαδοπούλου Αρσακειάς, η οποία έκδωσε την πρώτη γυναικεία εφημερίδα Εστιάδες, Μαρία Π. Ιωάννου, ιδρύτρια του Λυκείου Ελληνίδων.
Πολλοί σπουδαίοι ζωγράφοι, Πολ Γεωργίου, Λευτέρης Οικονόμου, Ξάνθος και Φώτος Χατζησωτηρίου, Γιώργος Σκοτεινός, Θεοδόσης Νικολάου, Κυριάκος Πλησής, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Κώστας Μόντης και πολλοί άλλοι.
Έχω γράψει πολλά για την Αμμόχωστο. Πεζά: Συνομιλία με την αδελφή μου Αμμόχωστο, ο Δρόμος και πολλά άρθρα.
Προπαντός όμως ποιήματα. Οι περισσότερες από τις δεκατέσσερις ποιητικές συλλογές, είναι γεμάτες με ποιήματα για την Αμμόχωστο.
Ζει μέσα μου, μ’ ακολουθεί στα ταξίδια και τα όνειρά μου.
Σήμερα απλά θα περπατήσουμε μαζί στην οδό Δημοκρατίας για να σας θυμίσω μερικά πράγματα.
Ξέρω η Μνήμη είναι δυνατή και μέσα σας, μας δίνει συνέχεια. Δεν είμαστε μετεωρίτες.
Στη στροφή δεξιά η εκκλησία του θαλασσινού μας Αγίου Νικολάου, ο καθεδρικός ναός , που γίνονταν οι επίσημες δοξολογίες και οι εθνικοί γιορτασμοί. Θαύμαζα μικρή, τα καπέλα των ευγενών κυριών. Χώρος ανάτασης.
Στο ίδιο μικρό δρομάκι ο φούρνος του Αρέστη με ποικιλία κουλουριών και ψωμιών. Ο Αρέστης με την άσπρη ποδιά και το πλατύ χαμόγελο. Εκεί έψηναν οι Αμμοχωστιανές τις ωραίες φλαούνες το Πάσχα και μοσχομύριζε ο τόπος.
Στη γωνιά το φαρμακείο «Ασκληπιός», τόπος συνάντησης γιατρών και πολιτών για να συζητήσουν πολιτικά και κοινωνικά θέματα, ανάμεσα σε μια εξέταση από τον γιατρό Μιχαλάκη Καγιά (πέθανε 100 χρόνων) και την ετοιμασία του φαρμάκου από τον φαρμακοποιό Μιχαλάκη Λυσάνδρου.
Η συμμετοχή των πνευματικών ανθρώπων έδωσε καινούργια πνοή στον πολιτιστικό τομέα.
Η ομορφιά της πόλης, όπως αναδυόταν από τη θάλασσα, τα περβόλια και τους ανθώνες, ενέπνεε ποιητές και ζωγράφους.
Η έκδοση εφημερίδων άνοιξε καινούργιους ορίζοντες για σοβαρές μελέτες. Οι μορφωμένοι πολίτες αυξήθηκαν. Πάρα πολλοί σπούδαζαν στην Ελλάδα και σε διάφορες χώρες της Εσπερίας. Επιστρέφοντας έγιναν το προζύμι της πνευματικής υποδομής. Δίνονταν πάρα πολλές διαλέξεις, συναυλίες και εκθέσεις ζωγραφικής.
Πνευματικοί άνθρωποι όπως οι ποιητές Γιώργος Σεφέρης και Οδυσσέας Ελύτης έρχονταν φιλοξενούμενοι στο αρχοντικό του Ευάγγελου Λοΐζου «το σπίτι που πάει να γίνει φυτό», όπως έγραψε ο Σεφέρης.
Ξεχωριστή θέση στην όλη πολιτιστική ζωή της πόλης είχε η ποίηση. Η λογοτεχνία της Κύπρου και κατ’ επέκταση της Αμμοχώστου, μια ακμαία περιφερειακή λογοτεχνία, λειτουργεί στα μέτρα του μείζονος Ελληνισμού με τη δική της φυσικά ιδιαιτερότητα, εξ αιτίας των ιδιαζουσών συνθηκών μέσα στις οποίες αναπτύχθηκε. Είναι μια λογοτεχνία που συναντάται δραματικά με την Ιστορία. Καταγράφει και συμπυκνώνει την ιστορική περιπέτεια και δοκιμασία του Ελληνισμού της Κύπρου μέσα στους αιώνες.
Αυτή η διάσταση της περιπλάνησης και της εξορίας είναι πολύ έντονη στην ποίηση όλων των Αμμοχωστιανών ποιητών μετά το 1974. Η ποίηση αυτή επικεντρώνεται στην απώλεια του οικείου χώρου, γίνεται τραυματική νοσταλγία. Έχουμε μια λογοτεχνία σπαραγμού. Έμπνευση των ποιητών ο Κυπριακός χώρος και τα δημοτικά άσματα.
Σπουδαίες πνευματικές μορφές, η Περσεφόνη Παπαδοπούλου, ο Τεύκρος Ανθίας, η Θεανώ Λιασίδου Σαμψών, ο Νίκος Βραχίμης, η Ντίνα Παγιάση – Κατσούρη, ο Πωλ Γεωργίου, ο Στέφανος Ζουμπουλάκης, η Νίνα Ιακώβου και πληθώρα άλλων.
Η Αμμόχωστος ήταν πολύ τουριστική, βιομηχανική, αλλά πρώτιστα πόλη με πολύ μεγάλη πολιτιστική παράδοση.
Εκεί θα γυρίσουμε για να συνεχίσουμε την πνευματική της ανέλιξη, που δεν σταμάτησε στην προσφυγιά.
Ο πόθος της επιστροφής δεν σκουριάζει.
* Πρώην Υπουργός Παιδείας, Αμμοχωστιανή.
