Του Πέτρου Παπαπολυβίου
Τα Χριστούγεννα του 1919 γιορτάστηκαν με ξεχωριστή αγαλλίαση από τους Έλληνες της Σμύρνης, σε ένα ιδιότυπο καθεστώς ημιελευθερίας, εν αναμονή της τελικής απελευθέρωσης. Την ελληνική διοίκηση στην πόλη, με Ύπατο Αρμοστή τον Αριστείδη Στεργιάδη, στήριζε από την Πρωτομαγιά του 1919 εκ μέρους των νικητών του Μεγάλου πολέμου το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, που γρήγορα εξελίχθηκε στη Στρατιά Μικράς Ασίας. Ο πόλεμος φαινόταν μακρινό παρελθόν, παρότι είχαν αρχίσει να πυκνώνουν τα νέα για εμφάνιση «ληστών» και την οργάνωση ανταρτικών τουρκικών ομάδων. Αντίστοιχα, η παρουσία του στρατού, αλλά και ο τεμαχισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε ζώνες κατοχής συντηρούσαν την ακρίβεια και την αισχροκέρδεια σε βασικά είδη διατροφής.
Όμως, η πόλη διατηρούσε αμείωτη τη λάμψη της: Κατά τις μέρες των γιορτών έγιναν συναυλίες τόσο από τη φιλαρμονική της Στρατιάς, όσο και από ορχήστρες των σχολείων και των προσκοπικών ομάδων, στα θέατρα παίχτηκαν η «Μαντάμ Μπάτερφλαϊ», η «Τόσκα», η «Μανόν», ο «Τραβατόρε», ο «Κουρέας της Σεβίλλης», ο «Ριγκολέττο», κ.ά., πέρα από τις κινηματογραφικές παραστάσεις στους κινηματογράφους των «Παρισίων», στο «Παλλάς», στο «Πάνθεον», στον «Φοίνικα» και στο «Θέατρον Σμύρνης», τις διαλέξεις στον «Όμιλο Φιλοτέχνων» και το «Λαϊκόν Κέντρον» και τους εορταστικούς χορούς, «διά αξιωματικούς, οπλίτας και καλάς οικογενείας», με δωρεάν είσοδο διά τας κυρίας και εισιτήριο μόνον διά τους κυρίους. Τις ίδιες μέρες έγινε το ποδοσφαιρικό τουρνουά του «Κυπέλλου της Νίκης», στα στάδια του «Πανιωνίου» και του «Απόλλωνος». Εκτός από τις δύο ελληνικές ομάδες της Σμύρνης, πήραν μέρος στο τουρνουά μια ομάδα Αρμενίων, και τρεις ομάδες Άγγλων στρατιωτών και ναυτών. Ως προς τις ακολουθίες των ημερών, σύμφωνα με ανακοίνωση της Μητρόπολης Σμύρνης, ο όρθρος των Χριστουγέννων θα άρχιζε στις 6.00 το πρωί και την Πρωτοχρονιά στις 7.30.
Κεντρικό σημείο αναφοράς για τα Χριστούγεννα του 1919 στην πρωτεύουσα της Ιωνίας, ήταν οι εκδηλώσεις φιλανθρωπίας προς τους άπορους, τα ορφανά και τους πρόσφυγες, και η αλληλεγγύη και οι επισκέψεις στους τραυματίες του πολέμου και στους στρατιώτες του μετώπου. Οι κύριες πρωτοβουλίες προήλθαν από τα σχολεία, την αδελφότητα «Αδελφή του Στρατιώτη» και τον μητροπολίτη Χρυσόστομο. Οι «ευγενείς κυρίαι του Συσσιτίου» φρόντισαν όπως στο χριστουγεννιάτικο γεύμα για τους πτωχούς και τους πρόσφυγες περιλαμβανόταν «θαυμασία μερίς κρέατος, ζεστή σούπα και κουραμπιέδες». Σε μια άλλη πρωτοβουλία, το «Σωματείον των μικρών φίλων των πτωχών» έστειλε 600 επιστολές σε «μικρά πλουσιόπαιδα» με την προτροπή να «μοιράσουν κάτι από την ευτυχίαν των, κάτι μικρό, έστω, στους φτωχούς Πισπιρίγκους, οι οποίοι με δακρυσμένα μάτια θα περνούν από τες βιτρίνες χωρίς να τολμούν να θίξουν μια μικρή σφυριχτρούλα». Στους στρατιώτες στάλθηκαν φρούτα, γλυκά, τσιγάρα, κάρτες, το τεύχος «Τραγούδια ‘ς τους ελευθερωτάς μας», με ποιήματα των Μιλτ. Σεϊζάνη και Μιχ. Αργυρόπουλου, ακόμη και χρήματα. Στα στρατιωτικά νοσοκομεία τα δώρα δόθηκαν από τους μαθητές και τις μαθήτριες των τεσσάρων Λυκείων και του Παρθεναγωγείου της Σμύρνης, μέσα σε κλίμα μοναδικής συγκίνησης. Χορωδίες μαθητών και μαθητριών έψαλαν χριστουγεννιάτικους ύμνους (αλλά και τον «ύμνο του Βενιζέλου», την «Μαύρη νύχτα στα βουνά» και τον εθνικό ύμνο). Στην κεντρική χριστουγεννιάτικη εκδήλωση στο Α΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο, παρόντος του μητροπολίτη Χρυσοστόμου, σύμφωνα με τις εφημερίδες της Σμύρνης, ένας μαθητής της «Ευαγγελικής Σχολής», «δεν ηδυνήθη να αποτελειώση τον λόγον του διότι η συγκίνησίς του δεν το επέτρεψε». Και δεν ήταν ο μόνος. Διαβάζουμε στη συνέχεια: «Πλησιάζομεν τον Μητροπολίτην μας συνοδευόμενον από ολόκληρον επιτελείον ιατρών και δεσποινίδων. Στέκεται μπρος σε ένα κρεββάτι ενός τραυματίου. Κλαίουν όλοι.»
Τη μοναδικότητα των ημερών αποτυπώνει ένα πρωτοσέλιδο χριστουγεννιάτικο σχόλιο της ελληνικής καθημερινής σμυρνέικης εφημερίδας «Κόσμος», γραμμένο με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προσοχή από τον φόβο της υφιστάμενης λογοκρισίας και την αποφυγή προκλήσεων προς τους «συνοίκους»: «Την εφετεινή επέτειον της Γεννήσεως του Χριστού, ο Ελληνισμός της Μικρασίας θα την εορτάση με μεγαλύτερη ακόμα χαρά, γιατί την θεωρεί ως το προμήνυμα της μεγάλης ευτυχίας της οποίας η ελπίδα τον συνετήρησε τόσα και τόσα χρόνια στη δουλεία. Όλα πράγματι γύρω μας μας πείθουν ότι δεν είναι μακράν ο καιρός που εντελώς ελεύθεροι θα δοξάσωμε τον Θεόν της Ελλάδος για το μεγαλύτερο δώρο που μας παρέχει, την ελευθεριά. Και έως τότε ας υψώσωμε ευλαβητικά την προσευχή μας με την βεβαιότητα πως φθάνει η αξέχαστη μέρα της οριστικής απολυτρώσεως.» Θα ακολουθούσαν τα Χριστούγεννα του 1920 και του 1921. Και τον Αύγουστο του 1922, το τέλος της ιστορίας…
Φίλες και φίλοι, Καλά Χριστούγεννα!
