Μόλις βγήκα από την τάξη, όπου μαζί με τους μαθητές και τις μαθήτριές μου αναλύσαμε την Ομιλία του Σεφέρη στη Στοκχόλμη, όταν πήρε το βραβείο Νόμπελ το 1963. Οι ιδέες που αναπήδησαν από τα εφηβικά μυαλά ήταν καταπληκτικές. Μα και ο λόγος του Σεφέρη καταλυτικός. Εμπνευσμένος. Προφητικός.
Η Ελλάδα, κατά τον νομπελίστα ποιητή μας, αυτή η μικρή χώρα, αυτό το πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, έχει τεράστια παράδοση: μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αγάπη για την ανθρωπιά, μα κυρίως έχει για κανόνα της τη δικαιοσύνη.
Στην αρχαία τραγωδία όποιος ξεπερνάει το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ακόμη και ο Ήλιος, σύμφωνα με τον Ίωνα φιλόσοφο Ηράκλειτο. «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα, ει δε μη, Ερινύες μιν, Δίκης επίκουροι, εξευρήσουσιν».
Πιστεύω ακράδαντα ότι η φυλάκιση του Γέροντα Εφραίμ, ενός ηγουμένου μιας από τις πιο ιστορικές μονές της Ελλάδας, είναι μια πράξη υπέρβασης του μέτρου, του ορίου. Ξεχνά τον κανόνα της παράδοσής μας που είναι η δικαιοσύνη. Ξεχνά την ανθρωπιά που είναι η αγάπη και η εμπιστοσύνη προς το ανθρώπινο πρόσωπο.
Ας αφουγκραστούμε τον λόγο του Μικρασιάτη ποιητή μας. Ας ανακαλύψουμε το ανθρωπιστικό πνεύμα των προγόνων μας. Η εποχή μας υποτίμησε την ανθρώπινη αξία, αποξενώθηκε από τον άνθρωπο. Μόνο η λογοτεχνία, και ιδιαίτερα η ποίηση, κατά τον Σεφέρη, έμεινε πιστή στον άνθρωπο. «Μέσα στην ποίηση βρήκαν καταφύγιο η αγάπη και η ανθρωπιά, κι από κει συνεχίζουν να κρατούν θερμές τις ψυχές των ανθρώπων με το όραμα ενός ανθρωπινότερου κόσμου».
Μπορεί σήμερα η δικαιοσύνη να προστατεύεται με νόμους, αλλά, δυστυχώς, τον τελευταίο λόγο τον έχει το δίκαιο της πυγμής, ενώ το σημαντικότερο κληροδότημα του αρχαιοελληνικού κόσμου είναι η θεμελίωση των αρχών του ανθρωπισμού, δηλαδή η αξία της αγάπης και του σεβασμού στην ανθρώπινη οντότητα, με στόχο την ολοκλήρωση του ανθρώπου και την ευτυχία του.
Σήμερα, δυστυχώς καιροφυλακτούν πολλά «τέρατα» που πρέπει να σκοτώσει ο άνθρωπος, όπως η εκδικητικότητα, το μίσος, η εμπάθεια, η αδικία, η μνησικακία, η απληστία, το συμφέρον, η υπέρμετρη φιλοδοξία, ο αριβισμός, ο συβαριτισμός, ο αβδηριτισμός, η ολιγόνοια, ο φιλοτομαρισμός, η φιλαυτία, η ματαιοδοξία, η απουσία του εσύ.
Γι’ αυτό ξεριζώνεται η ανθρωπιά, η φιλαλληλία, η αλληλεγγύη, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ισονομία, η ισοπολιτεία, η αξιοκρατία, η πραγματική δημοκρατία. Γι’ αυτό χάνεται η γλυκύτητα, η ενσυναίσθηση, η συμπόνια, η ζεστασιά, η θαλπωρή, η αγάπη… Γι’ αυτό χαλαρώνουν οι διαπροσωπικοί δεσμοί. Γι’ αυτό δηλητηριάζονται οι ανθρώπινες σχέσεις από το συμφέρον, χάνουν τη διάρκεια, το πάθος, τη στερεότητά τους, γιατί λείπει η αγνή κι ανιδιοτελής αγάπη, λείπει η πίστη στον Θεό.
Έτσι, ενώ ο άνθρωπος ζούσε μέσα σε συνθήκες ανέσεων, τουλάχιστον πριν να ενσκύψει η λαίλαπα της οικονομικής κρίσης, που την προκάλεσαν κάποια λαμόγια της πολιτικής και όχι μόνο, δεν μπορούσε και δεν μπορεί να επουλώσει τις ψυχικές πληγές που του δημιουργεί η απουσία του Θεού στη ζωή του, όπως και η απουσία του άλλου. Η απουσία του άλλου, που κατά τον Ντοστογιέφσκι είναι ο παράδεισός του.
Επιβάλλεται, λοιπόν, να επικρατήσει το ανθρωπιστικό όραμα, ο σεβασμός στον άνθρωπο, τον οποιοδήποτε άνθρωπο, ως οντότητα. Πρέπει να λείψουν τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, πολιτικής και πνευματικής χειραγώγησης. Πρέπει η ανθρώπινη οντότητα να θεωρείται αυταξία και να τυγχάνει σεβασμού, όχι να λοιδωρείται.
Πρέπει να προσδώσουμε στο ανθρώπινο ον τη χαμένη του αξιοπρέπεια. Αυτό εννοεί ο Σεφέρης, όταν υποστηρίζει την ανάγκη «να αναζητήσουμε τον άνθρωπο». Να θεμελιώσουμε από την αρχή τον ανθρωπισμό, να εμπνεύσουμε τον σεβασμό στο ανθρώπινο πρόσωπο που ανοίκεια κάποιοι και ανερυθρίαστα το προσβάλλουν και το εκμαυλίζουν.
Χρέος όλων μας, λοιπόν, είναι να συμπαρασταθούμε στη δυστυχία, τον πόνο, το δράμα του άλλου, του αδελφού μας. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια του ουμανισμού είναι και η δική μας συμπαράσταση στη δοκιμασία του Γέροντά μας. Γιατί εμείς πιστεύουμε ακράδαντα αυτό που μας διδάσκει ο ίδιος με την καρτερική στάση του. Μπόρα είναι και θα περάσει…Η Παναγία μας τον φυλάει. Τέτοιες μπόρες πέρασε πολλές η εκκλησία μας, και βγήκε πιο δυνατή.
Οι διώκτες του, όμως, ας μην ξεχνούν τον προφητικό λόγο του αγράμματου δάσκαλου του Γένους, του Στρατηγού Μακρυγιάννη, όπως τον αναφέρει ο Σεφέρης στον λόγο του στη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών: «Θα χαθούμε, γιατί αδικήσαμε». Κι η αδικία είναι μεγάλο αμάρτημα!
